top of page

Od wału do muru

Obronie miasta początkowo służył wał drewniano - ziemny. Była to konstrukcja niewielka, o wysokości ok. 3 i podstawie ok. 6 metrów. Wieńczyła go palisada z zaostrzonych pali. Była to ochrona o znikomej wartości, broniąca tylko przed lużnymi bandami. Dlatego kiedy Jawor stał się stolicą udzielnego księstwa jego pierwszy władca, książę Bolko I Jaworski, pod koniec lat 80-tych XIII wieku otoczył miasto linią kamiennych murów o wysokości ok. 8 i szerokość ok. 2,5 m. Miasto miało wówczas 4 bramy - Bolkowską, Złotoryjską, Legnica i Strzegomską. Każda brama miała własną basztę, a przy Bramie Strzegomskiej, ze względu na szczególne ukształtowanie terenu postawiono także samodzielną wieżę, nazywaną obecnie Wieżą Strzegomską. W tym samym czasie kamienne mury zyskał również jaworski zamek. Umocnienia Jawora wzmacniały równiez baszty. Niestety wiemy tylko o jednej, która zachowała się do dzisiaj w Międzymurzu na zapleczu Muzeum Regionalnego. Od zachodu miasto chroniła również fosa (najprawdopodobniej sucha). Jej fragment zachował się na terenie Międzymurza). Na innych odcinkach nie kopano jej ze względu na ukształtowanie terenu. Warto pamiętać również o tym, że za część miejskich fortyfikacji uważano w średniowieczu także  kościół Św. Marcina. Świątynia ustawiona była tak, że załoga jej wieży mogła bronić zarówno Bramy Legnickiej jak i Złotoryjskiej.

Drugą, zewnętrzną linię murów obronnych postrawiono na początku XVI wieku. Była ona znacznie niższa (ok. 2,5 m) i wyposażona w strzelnice przystosowane du używania broni palnej. Obie linie łączyły trzy duże basteje. Jedna zachowała się do dzisiaj przy kościele św. Marcina (Zamek Anioła). Druga stoi przy Placu Seniora. Trzecia znajdowała się w południowo - wschodnim narożniku całego systemu. Jej południowa ściana zachowała się dzisiaj w Międzymurzu. Czwartą basteję postawiono w południowo - zachodnim narożniku zamku. Zewnętrzny mur wzmianiały również małe basteje i rondele.
Kamienne fortyfikacje stanowiły nie tylko efektowne zabezpieczenie, ale także widoczną oznakę zamożności i prestiżu książęcej stolicy. W średniowieczu jaworskie fortyfikacje nigdy nie przeszły realnego sprawdzianu. W czasie Wojny 30-letniej (1618-48) nie zdawały już egzaminu, ale była to w historii wojskowości zupełnie inna epoka.

Na planie Jawora z 1 poł. XIX wieku zaznaczone są zachowane do dzisiaj relikty dawnych fortyfikacji. Idąc od lewej w dół są to: Międzymurze z fosą na zapleczu Muzeum Regionalnego, Wieża Strzegomska, basteja przy Placu Seniora, gotycki mur obronny i basteja Zamek Anioła przy Zespole Szkół nr 2, Zamek Piastowski oraz odcinek XV wiecznego muru przy ul. Chrobrego.

Ponieważ klasyfikacja niektórych obiektów jest czasem mylona w starszych opracowaniach warto zapamiętać, że:

  1. Wieża, to samodzielny obiekt fortyfikacyjny pozostający najczęściej poza linią murów obronnych. Przykładem może być jaworska Wieża Strzegomska (mylnie klasyfikowana czasem jako baszta).

  2. Baszta to prostokątny (lub półokrągły) występ muru, z reguły równej im wysokości, otwarty od wewnętrznej strony i zaopatrzony w strzelnice. Przykładem może być tutaj Baszta Albrechta zachowana na terenie Międzymurza.

  3. Basteja to wydłużone dzieło fortyfikacyjne, z reguły o półokrągłym czele, wyposażone w działobitnię przystosowaną do prowadzenia ognia bocznego. Przykładem może być jaworska basteja Zamek Anioła.

    Wieże i baszty to domena sztuki fortyfikacyjnej średniowiecza. Basteje pojawiły się w niej na przełomie średniowiecza i renesansu.

Przetrwanie uwidocznionych na mapie reliktów (łącznie z sucha fosą w Międzymurzu) zawdzięczamy działającemu w XIX wiecznym Jaworze Towarzystwu Upiększania Miasta. Presja tego gremium na ówczesne władze pozwoliła zachować część dawnych umocnień jako historyczną pamiętkę dla przyszłych pokoleń.

Kopia panoramy F. B. Wernera z poł XVIII wieku (ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Jaworze).  Widoczne są obie linie murów obronnych wraz ze wszystkimi dziełami.Rysujący z natury autor przedstawił także pozostałość XVII wiecznych fortyfikacji ziemnych. Widoczne są min. przy Bastei Końskiej (lewy, dolny róg) oraz przy południowo - wschodnim narożniku (lewy górny róg).

bottom of page