W tym odcinku poznamy z imienia i nazwiska ludzi, którzy założyli Spółdzielnię Pionier. Poprzednio wspomniałem o nich jako o grupie Jaworzan. Uściślam dziś tę informację: była to grupa Jaworzan - Polaków żydowskiego pochodzenia. Dla niektórych starszych mieszkańców Jawora rzecz jest znana, ale śmiem twierdzić, że na zasadzie powtarzanej ogólnej opinii, że "Pionier był żydowski", przy czym wymieniano kilka zaledwie nazwisk z których najbardziej znane było nazwisko prezesa Miedzianogóry, który początkowo używał imion Lejb Aria - potem Leon.

A oto pełny wykaz członków - założycieli Spółdzielni Mydlarskiej Pionier z r. 1947, złożony w legnickim sądzie, ktorego odpis znajduje się w archiwum Spółdzielni (przy nazwiskach określono zawód): 1. Witt Tadeusz (technik chemiczny), 2. Gryngold Jakub (robotnik) 3. Moszkowicz Manes (robotnik), 4. Wikiński Mejer (urzędnik), 5. Grynszpan Bernard (mydlarz), 6. Moszkowicz Izrael (urzędnik), 7. Rakowski Lejb (robotnik), 8. Kirszbaum Aron (robotnik), 9. Malinowski Artur (urzędnik), 10. Szucher Izaak (robotnik), 11. Miedzianogóra Lejb Aria (urzędnik).Na rezerwowej liście były jeszcze trzy nazwiska: Horowitz, Goldstein i Rachmańska. Wszyscy członkowie założyciele deklarowali dowolną sumę jako wkład założycielski (od 20000 do 80000 zł) oraz po 1000 zł wpisowego.

Czy wszyscy byli Żydami? Trudno odpowiedzieć zdecydowanie, ale niektóre imiona i nazwiska to sugerują. Idąc tym tokiem znalazłem w innym oficjalnym dokumencie Spółdzielni, jakim jest wykaz pracowników, jeszcze ok. 30 charakterystycznie brzmiących imion i nazwisk. Byli to zwykli pracownicy i nie ma sensu robić z tego sensacji. Wymienię natomiast kilka innych, jako że znajdują się w pismach oficjalnych, np. Izaak Edward, Obsztein Izaak, Ostrowiecki Chaim, Niedźwiecki Chaim, co może oznaczać, że coś w Spółdzielni znaczyli. W jeszcze innym piśmie poznajemy skład pierwszego Zarządu: Witt Tadeusz, Miedzianogóra Aria, Grynszpan Bernard.W następnym składzie Zarządu nie ma T. Witta, którego zastąpił w 1951 r. Henryk Czekajło. Pierwszą Radę Nadzorczą stanowili Gryngold Jakub, Moszkowicz Manes i Wikiński Mejer. Pierwszym księgowym był niejaki Witzun, którego na początku lat 50. zastąpił Lejb Libermann.W protokole zdawczo - odbiorczym w związku ze zmianą kierownika F-ki Kleju w Brachowie z 1954 r. zdającym był Izrael Bankowicz, a obejmującym Grzegorz Dobrzański, w1956 r. odpowiednio Markowicz Kunel i Mąkosa Teodor. W 1956 r. następuje zmiana Zarządu - odchodzą Miedzianogóra Leon (rezygnuje również z funkcji prezesa, którą piastował od początku istnienia Spółdzielni) i Moszkowicz Manes, wchodzą w ich miejsce Monkiewicz Manes, Sobczak Mieczysław i Łokcewicz Edward. Mylący może być więc pogląd, jakoby Żydzi dzierżyli wszystkie najważniejsze funkcje w „Pionierze” w owym czasie. Ilustruje to również skład Rady Nadzorczej w 1953 r., w składzie której byli Moszkowicz Manes, Juracki Konstanty, Żyliński Tadeusz, Sikora Leokadia, Kac Maks, Borten Maks, Elster Nachemia, Matwiejczuk Helena, Marciniak Kazimierz, Culer Bernard, Garbaczewski Włodzimierz. Nie popełnię błędu stwierdzając na koniec, że zdecydowana większość "Żydów z Pioniera" wyjechała z Jawora w r.1956 i później, co miało odniesienie do ogólnej sytuacji Żydów w Polsce.